هیپودنشیا چیست؟ بررسی عوامل و علل هیپودنشیا

مطالعات بسیاری در رابطه با طبقه بندی، شیوع، پیامدهای بالینی و گزینه های درمانی برای هیپودنشیا انجام شده است. برخی از محققان هایپودنتیا Hypodontia را در فهرست بیماری های ارثی و مادرزادی طبقه بندی کرده اند. وضعیت شیوع هایپودنتیا در دندان های شیری بسیار کم است در حالی که وقوع آژنزی دندان در دندان های دائمی وجود دارد.

با توجه به 28 دندان باقی مانده، متاآنالیز نشان داده است که دندان های پرمولر دوم فک پایین، دندان های لترال جانبی فک بالا، دندان های پرمولر دوم فک بالا و دندان های لترال فک پایین بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند. مطالعات نشان می دهد که دلایل هیپودنشیا متنوع است و عوامل ژنتیکی، اپی ژنتیک و محیطی در آن تاثیر دارند. ناهنجاری های دندانی که با بیماری هایپودنتیا مرتبط هستند شامل میکرودنشیا دندان نیش، تارودنتیسم، جابجایی و چرخش دندان ها و استخوان آلوئولار هیپوپلازی است.

بر اساس پیشنهاد محققان مدیریت بالینی، بیماری هیپودنشیا به دقت بالا نیاز دارد. تیم محققان باید شامل دندانپزشک عمومی، پزشکان، پرستاری دندانپزشکی، ارتودنتیست ها، دندانپزشک کودکان، پروتز، جراح فک و صورت و متخصص تکنسین های آزمایشگاهی باشد.

هیپودنشیا یا سندروم فقدان دندان چیست؟

فقدان مادرزادی دندان، کم‌ دندانی یا هیپودنشیا Hypodontia به عدم رشد یک یا چند دندان به استثنای دندان آسیاب سوم ( دندان عقل) گفته می شود. اختلال هیپودنشیا یکی از شایع ‌ترین ناهنجاری‌ های دندانی است که می ‌تواند بر کارکرد و همچنین ظاهر تاثیر منفی داشته باشد.

محققان از اصطلاحات مختلفی برای توصیف این وضعیت استفاده می کنند که از جمله آن ها می توان به  کاهش تعداد دندان ( کم دندانی)، آپلازی دندانی، فقدان دندان ها به دلیل اختلالات ژنتیکی و آژنزی دندانی اشاره کرد.

دندان های از دست رفته آن دندان هایی هستند که نتوانسته اند رشد کنند و در معاینه بالینی و حتی در رادیوگرافی هیچ نشانه ای از رویش دندان ها وجود ندارد زیرا هایپودنتیا که یکی از شایع ترین اختلالات دندانی است معمولا در مراحل اولیه رشد دندان رخ می دهد.

طبقه بندی

بسیاری از محققان بر این باور هستند که فقدان مادرزادی دندان از طریق اختلالات ژنتیکی به وجود می آید که می تواند یک اتوزومال غالب یا اتوزومال مغلوب و یا یک ژن مرتبط با  کروموزوم ایکس باشد. برخی دیگر از محققان فقدان مادرزادی دندان را بر اساس تعداد از دسته رفته آن ها طبقه بندی می کنند.

قابل ذکر است که هیپودنشیا به شرایطی اشاره دارد که در آن فقدان کمتر از شش دندان وجود داشته باشد در حالی که الیگودونشیا (Oligodontia) معمولا برای توصیف تعداد بیشتری از دندان های از دست رفته ( بیش از 6 دندان ) استفاده می شود. آنودنشیا Anodontia هم به فقدان کامل دندان ها گفته می شود.

دانرجانی ( Dhanrajani) هایپودنتیا را بر اساس شدت وضعیت طبقه بندی کرده است. او از عبارت های هایپودنتیای خفیف تا متوسط استفاده کرده است که شامل آژنزی 2 تا 5 دندان است و عدم وجود شش دندان یا بیشتر ( به استثنای دندان آسیاب سوم) را هیپودنتیای شدید معرفی کرده است.

به طور کلی طبقه بندی سه دسته از هیپودنشیا به استثنای مولر سوم به شرح زیر است:

• خفیف با 1 یا 2 دندان از دست رفته
• متوسط ​​با 3-5 دندان از دست رفته
• شدید با 6 دندان یا بیشتر

هیپودنشیا همچنین به دو دسته مجزای سندرمی و غیر سندرمی نیز طبقه بندی می شود.

شیوع

• دندان های شیری

شیوع هیپودنشیا در دندان های شیری بسیار کم است و به طور کلی بین 0.9 و 0.1 از جمعیت را شامل می شود. در مطالعه ای که شامل کودکان سعودی بود، دندان هایی که اغلب در مرحله اولیه از دست رفته اند دندان های لترال فوقانی و تحتانی بودند.

• دندان های دائمی

بروز آژنزی دندانی در دندان های دائمی متفاوت است. بالاترین شیوع در استرالیایی های قفقازی با 6.3 درصد مشاهده شده است. پس از آن قفقازی های اروپایی (5.5 درصد) و سپس قفقازی های آمریکای شمالی بیشترین درصد را داشته اند.

پولدر ( Polder) و همکاران نشان داده اند که شیوع در آمریکایی های آفریقایی تبار (3.8٪)، عربستان سعودی (2.5٪) و چینی (6.9٪)  بوده است اما آن ها را در متاآنالیز خود در نظر نگرفتند زیرا از نظر پولدر و همکاران، نمونه های مورد استفاده در مطالعات این جمعیت بسیار کوچک بوده است.

علل هیپودنشیا

بر طبق مطالعات انجام شده، دلایل هایپودنتیا متنوع است و عوامل ژنتیکی، اپی ژنتیک و عوامل محیطی ممکن است تاثیرگذار باشند. به طور کلی دلایل بیماری هایپودنتیا را می توان در 2 دسته عمومی و موضعی قرار داد. دسته بندی عمومی شامل مواردی است که علت ژنتیکی دارد مانند سندرم دان، شکاف لب، دیسپلازی کام و اکتودرمی. سایر عوامل موثر در هایپودنتیا می توان به تاثیرات هورمونی و متابولیک، تروما و استئومیلیت اشاره کرد.

• عوامل ژنتیکی

تمام مطالعات صورت گرفته بر روی دوقلوهای تک تخمکی یا دو تخمکی نشان می دهد که رشد دندان ها و اندازه و شکل آن ها توسط ژنتیک تعیین می شود. Shimizu و Maeda دو محقق ژاپنی با مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که هایپودنتیا غیر سندرمی و ارثی شایع تر از نوع سندرمی آن است که ممکن است به دلیل الگوهای وراثتی مغلوب یا وابسته به کروموزوم ایکس اتفاق بیفتد.

• عوامل محیطی

اگر چه همانطور که در بالا اشاره شد به نظر می رسد که رویش دندان اغلب توسط عوامل ژنتیکی ایجاد می شود اما گاهی اوقات هیپودنتیا می تواند با عوامل محیطی مرتبط باشد. عوامل محیطی مهم مانند عفونت دندان یا تروما و خارج کردن دندان های شیری با هایپودنتیا مرتبط است. همچنین بیماری هایی مانند سیفلیس، مخملک و راشیتیسم با این اختلال همراه هستند.

تغذیه، بیماری های دوران بارداری، سیگار کشیدن در دوران بارداری، داروها، پرتو درمانی در سنین پایین که ممکن است منجر به اختلال عملکرد غدد و دندان شود هم می توانند بر سندرم فقدان دندان تاثیرگذار باشند. با شیمی درمانی و پرتو درمانی دندان های در حال رشد به طور غیر قابل برگشتی تحت تاثیر قرار می گیرند با این حال اثر تابش شدیدتر از شیمی درمانی است.

الگوی اسکلتی در هایپودنتیا

معمولا هیچ تغییر یا تاثیر قابل توجهی بر روی الگوی اسکلتی در انواع خفیف هایپودنتیا وجود ندارد اما ممکن است بتوان تغییراتی را در موارد شدیدتر مشاهده کرد. برخی مطالعات نشان داده است که افراد با هایپودنتیا یا الیگودنشیا شدید همراه با هیپوهیدروتیک اکتودرمال دیسپلازی دارای نیم رخ صورت صاف یا مقعر هستند و زاویه مات نازولبیال و ماگزیلا ارتوگناتیک کاهش یافته است.

پیامدهای بالینی و مدیریت هایپودنتیا

هایپودنتیا می تواند پیامدهای بالینی قابل توجهی داشته باشد و به طور جدی بر وضعیت جسمی و روحی فرد تاثیر بگذارد. هنگامی که دندان های از دست رفته در ناحیه قدامی باشد بر زیبایی فرد هم تاثیر می گذارد. علاوه بر این مدیریت شرایط، تشخیص و میزان فقدان دندان ها نیز مشکلات فراوانی را ایجاد می کند و درمان های ارتودنسی برای بیماران از اهمیت بالایی برخوردار است.

منبع: A Review of Hypodontia