کیست های ادنتوژنیک حفره دهان چیست؟

کیست های ادنتوژنیک یا کیست دندان‌زاد معمولا در معاینات بالینی شناسایی می شوند. کیست ادنتوژنیک دندان شامل 2 دسته التهابی و رشدی هستند. از نظر رادیوگرافی این کیست های فکی به صورت ضایعات رادیولوسنت تک یا چند حفره ای با مرزهای مشخص ظاهر می شوند. کیست های ادنتوژنیک ممکن است در رادیوگرافی ظاهر مشابهی با تومورهای ادنتوژنیک تهاجمی داشته باشند.

انواع کیست ادنتوژنیک

کیست های ادنتوژنیک التهابی شامل موارد زیر هستند:

• کیست پری اپیکال
• کیست Residual
• کیست پارادنتال

و کیست های رشدی به صورت زیر طبقه بندی می شوند:

• کیست دنتیژروس
• کیست اراپشن
• کیست پریودنتال جانبی
• کیست لثه
• کیست ادنتوژنیک کراتوسیست
• کیست ادنتوژنیک ارتوکراتینیزه کننده
• کیست های غده ای

علت کیست های ادنتوژنیک

کیست یک حفره با پوشش اپیتلیال است. پوشش اپیتلیال کیست های ادنتوژنیک شامل اپیتلیوم مینای دندان کاهش یافته (REE)، بقیه سلول های اپیتلیال سرس و مالاسز (ERM) است. REE اپیتلیومی است که تاج در حال رشد دندان را احاطه کرده است. باقی سرس ها بقایای انحطاط لامینای دندانی هستند که مسئول شروع تشکیل دندان در هفته ششم زندگی جنینی است. ERM سلول های باقی مانده از تجزیه غلاف ریشه اپیتلیال هرتویگ است که تشکیل ریشه را آغاز می کند.

کیست های پری اپیکال التهابی، شایع ترین کیست های ادنتوژنیک به شمار می آیند. این کیست ها در راس ریشه دندان به دلیل التهاب ناشی از پوسیدگی دندان ایجاد می شوند. در واقع این التهاب باعث فعال شدن و تکثیر ERM می شود که در اطراف اپکس دندان آسیب دیده قرار دارد. در نتیجه فشار اسمزی افزایش می یابد که باعث انبساط کیست می شود.

 اغلب ERM فعال نشده و تنها بافت گرانولاسیون در راس دندان آسیب دیده ایجاد می شود. این بافت گرانولوم پری آپیکال نامیده می شود و به این ترتیب از نظر بافت شناسی فاقد پوشش اپیتلیال است. برخی گرانولوم پری آپیکال را پیش ساز کیست پری آپیکال می دانند.

کیست‌ های Residual شبیه کیست ‌های پری اپیکال هستند زیرا هر دو علت التهابی دارند. اگر کیست‌ پری اپیکال به طور کامل برداشته نشود، کیست Residual اتفاق می افتد. از نظر میکروسکوپی، کیست های باقی مانده با کیست های پری اپیکال یکسان هستند.

کیست پارادنتال با توجه به دندان و محل ایجاد، ممکن است با نام های کیست باکال انشعاب یا کیست باکال عفونی فک پایین نیز خوانده شود. این کیست ها در تاج یا ریشه یک دندان نیمه یا کامل بیرون زده ایجاد می شوند. آنها در قسمت های باکال، مزیال یا دیستال دندان قرار دارند.

تا به اینجا در رابطه با نحوه ایجاد کیست های التهابی صحبت کردیم اما منشا کیست های رشدی چیست؟

کیست های دنتیژروس زمانی رخ می دهند که مایع بین تاج دندان و اپیتلیوم مینا جمع شود و فولیکول را گشاد کند. عدم جدا شدن فولیکول از دندان در حال رویش باعث ایجاد کیست ‌های اراپشن می شوند. کیست ‌های پریودنتال جانبی، ادنتوژنیک کراتوسیست و ادنتوژنیک ارتوکراتینیزه کننده از بقیه قسمت‌ های Serres ها به وجود می ‌آیند.

هم چنین بخوانید: عفونت دندان عقل یا پری کرونیت چیست؟

هیستوپاتولوژی

از نظر بافت شناسی، یک کیست پری آپیکال دارای 1 تا 2 لایه سلولی نازک از اپیتلیوم سنگفرشی طبقه ای غیرکراتینه شده است که با بافت همبند فیبری ملتهب همراه است. کیست ‌های Residual از نظر بافت ‌شناسی با کیست‌ های پری آپیکال یکسان هستند. از نظر بافت شناسی کیست های پاردنتال از کیست های پری آپیکال قابل تشخیص نیستند. با این حال آن ها در اطراف تاج قرار دارند.

کیست‌های دنتیژروس دارای اپیتلیوم سنگ فرشی غیر کراتینه ‌شده – لایه ‌ای با برجستگی ‌های به هم پیوسته هستند. از نظر بافت شناسی، کیست اراپشن شبیه کیست دنتیژروس است.

کیست های پریودنتال جانبی دارای 3 تا 8 لایه سلولی از اپیتلیوم مجرای سنگفرشی یا مکعبی غیر کراتینه شده هستند. کراتوسیست ادنتوژنیک (OKC) دارای 6 تا 10 لایه سلول های اپیتلیوم سنگفرشی طبقه بندی شده با یک لایه کراتینه ای موج دار است.

از نظر بافت ‌شناسی، ادنتوژنیک ارتوکراتینیزه کننده دارای ضخامت متفاوتی از اپیتلیوم سنگفرشی ارتوکراتینه‌ شده- لایه ‌ای هستند. کیست فاقد لایه بازال پالیزدار یا هایپرکروماتیک است.

کیست‌ های غددی ضخامت‌ های متفاوتی از اپیتلیوم سنگفرشی را نشان می ‌دهند که با سلول‌ های مکعبی ائوزینوفیلیک سطحی پوشانده شده ‌اند. کیست های ادنتوژنیک غددی اغلب حاوی سلول های جام مخاطی، اپیتلیوم تنفسی یا ساختارهای مجرایی مانند هستند.

درمان کیست های ادنتوژنیک

کیست های پری اپیکال معمولاً با روش های بدون جراحی درمان می شوند. در صورتی که بعد از درمان ریشه دندان هم چنان علائم باقی بمانند، درمان ریشه یا کشیدن دندان مورد نیاز است. برداشتن راس ریشه و کورتاژ کیست باعث بهبود قابل توجه استخوان می شود. انوکلئاسیون سوکت نیز در از بین بردن بروز کیست باقی مانده موثر است.

درمان کیست های پاردنتال به محل آن و دندان بستگی دارد. اگر کیست با دندان مولر اول یا دوم همراه باشد به طور معمول از هسته خارج می شود. اگر با دندان آسیاب سوم همراه باشد، درمان انتخابی خارج کردن است. درمان کیست های دنتیژروس کشیدن دندان و به دنبال آن کورتاژ و انوکلئاسیون است.

کیست های اراپشن نیازی به درمان ندارند و معمولا با رویش دندان خود به خود پاره می شوند. در صورت علامت دار بودن می توان سقف کیست را باز کرد تا هر گونه فشار التهابی مرتبط کاهش یابد.

کیست های پریودنتال جانبی با انوکلئاسیون درمان می شوند. کراتوسیست های ادنتوژنیک بسته به اندازه و محل ضایعه با روش های مختلفی درمان می شوند. OKC های کوچک تر با انوکلئاسیون انجام می گیرد و انواع بزرگتر ممکن است نیاز به برداشتن داشته باشند.

کیست‌ های ارتوکراتینیزه کننده با جراحی درمان می‌ شوند و برخلاف OKC ها میزان عود پایینی دارند. کیست های غددی با انوکلئاسیون و کورتاژ درمان می شوند. برخی از موارد ممکن است نیاز به برداشتن داشته باشند.

عوارض کیست های ادنتوژنیک

در کیست های پری اپیکال به دلیل کورتاژ ناقص ممکن است یک کیست ایجاد شود. کیست های Residual در صورت عدم درمان می توانند باعث تخریب استخوان شوند و دندان های مجاور را در معرض خطر قرار دهند. پس از برداشتن، این کیست ها عموما عوارضی ندارند و پس از برداشتن کم عود یا بدون عود هستند.

کیست های پاردنتال با پریکورونیت که یک پاکت پریودنتال عمیق است همراه است. این ممکن است در نتیجه انبساط فولیکولی به پریودنتیوم موضعی باشد. به طور معمول پس از برداشتن عوارضی ندارد و عود هم نمی کند.

کیست های دنتیژروس به دلیل گسترش کیست با تخریب استخوان همراه هستند. به طور معمول آن ها پس از برداشتن عوارضی ندارند و پس از برداشتن عود کم یا بدون عود هستند.

کیست های اراپشن اغلب بدون عارضه هستند. کیست های پریودنتال جانبی معمولا پس از برداشتن با عوارضی همراه نیستند و پس از برداشتن عود نمی کنند.

ادنتوژنیک کراتوسیست میزان عود بالایی دارند بنابراین پیگیری دقیق ضروری است. در صورت بروز عود، بیمار نیاز به جراحی اضافی دارد.

ادنتوژنیک ارتوکراتینیزه کننده میزان عود کمی دارند و پس از برداشتن عوارضی ایجاد نمی کند. کیست های غددی دارای میزان عود بالایی هستند. در نتیجه پیگیری طولانی مدت ضروری است. در صورت عود، بیمار نیاز به جراحی اضافی دارد.

نتیجه گیری

رعایت بهداشت دهان و دندان می تواند احتمال ایجاد کیست های ادنتوژنیک التهابی را کاهش دهد. علاوه بر این، معاینات بالینی و رادیوگرافی معمول می تواند به تشخیص کیست های التهابی و رشدی بدون علامت کمک کنند. درمان این ضایعات می تواند از روش های معمول تا جراحی باشد. ضایعاتی که رشد سریع دارند و یا غیر معمول به نظر می رسند باید فورا برای ارزیابی، تشخیص و درمان به متخصصین ارجاع داده شوند.