دنتی پارس | تجهیزات دندان پزشکی | منبع لوازم و ابزار دندانپزشکی
بزاق از طریق غدد بزاقی پاروتید، زیر فکی و ساب لینگوال به همراه صدها غدد بزاقی کوچک و زیر مخاطی ترشح می شود و سلامتی به حضور مداوم بزاق بستگی دارد. سطوح مخاطی و حفره دهان مانند یک محافظ عمل می کنند و برای حفظ مواد معدنی دندان و غدد بزاقی ضروری هستند. غدد بزاقی باید دارای حجم کافی از بزاق و حاوی مواد لازم برای خواص رئولوژی و سایر عملکردها در ترشح بزاق باشد.
بیماری های مختلف می توانند باعث اختلال عملکرد غدد بزاقی شوند که در نتیجه آن میزان ترشح بزاق کاهش می یابد. مطالعات کمتری در مورد تأثیر بیماری بر ترکیب بزاق انجام شده است. در این بررسی سیگنال های عصبی و سلولی را در نظر می گیریم که ترشح بزاق را همراه با تاثیرات فیزیولوژیکی در سلامت کنترل می کنند تا اطلاعاتی را پیش از پرداختن به اینکه چگونه بیماری های مختلف می توانند بر تولید غدد بزاقی تاثیر بگذارند ثبت نماییم.
تنظیم عصبی و غددی مکانیسم های ترشح بزاق
ترشح بزاق با چشایی، جویدن و خوردن برانگیخته می شود. در این راستا سیگنال هایی به سمت سیستم عصبی مرکزی و همچنین سیگنال هایی به غدد بزاقی در پاراسمپاتیک و خودمختار سمپاتیک فرستاده می شوند که نشان می دهند غده پاروتید به شدت تحت تاثیر جویدن است در حالی که بوهای مختلف مرتبط با غذا می توانند ترشح غدد دوقلو/ زیر زبانی را برانگیزد و بزاق در پاسخ به تحریک شیمیایی عصب تری ژمینال ترشح می شود.
تغییرات ناشی از بیماری در عملکرد غدد بزاقی و ترکیب آن
افزایش سن و پیری سلولی
ساختار بافتی غدد بزاقی با افزایش سن تغییر می کند به این ترتیب حجم بافت ترشحی اپیتلیال کاهش می یابد و چربی داخل غده ای و بافت همبند افزایش پیدا می کند. اگر چه بررسی سیستماتیک شواهد نشان می دهد که غدد بزاقی وابسته به سن هستند اما برخی داروها نیز ارتباط مستقیمی بر ترشحات بزاقی از جمله کم شدن آن دارند.
مطالعات بر روی حیوانات کاهش عملکرد غدد بزاقی وابسته به سن را نشان داده است و همچنین شواهد اندکی از تغییر ترکیب بزاق وجود دارد و در افراد مسن غلظت هیستاتین ها در بزاق پاروتید و زیر فکی و زبانی کاهش یافت. تجزیه و تحلیل بزاق افراد مسن (60+ سال) بدون بیماری زمینه ای نشان می دهد که رئولوژی بزاق کل دهان کاهش چشمگیری در مقایسه با افراد 18 تا 30 سال دارد. در مطالعه ای دیگر کاهش سیالیلاسیون مشخص شد اگر چه علائم خشکی دهان گزارش نشده است. هم چنین تغییر گلیکوزیلاسیون غده زیر فکی با افزایش سن مشخص گردید.
تغییرات ناشی از اختلال در عملکرد غده بزاقی و ترکیب آن
اختلال عملکرد غدد بزاقی در چگونگی ترشح آن تعریف می شود. بزاق از نظر کمیت و کیفیت ترشح برای حفظ هموستاز دهان ضروری است. بیماری ها و علائم مختلف آن ها با اختلال عملکرد بزاقی مرتبط است با این حال ایجاد اختلال عملکرد غدد بزاقی می تواند مشکل ساز باشد. اندازه گیری میزان جریان بزاق کل دهان می تواند نقص عملکرد آن را نشان دهد که شامل بسیار کم، کمتر از 0.1 میلی لیتر در دقیقه، کم و 0.2 میلی لیتر در دقیقه است در حالی که هر کدام از غدد را می توان با نمونه برداری مجرا ارزیابی کرد.
سندرم شوگرن
تاثیر سندرم شوگرن بر عملکرد غدد بزاقی به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته است. اوایل بیماری موجب التهاب سلولی می شود و سیتوکین های التهابی می توانند بر سلول آسینار تاثیر بگذارند. وجود انفیلترات کانونی سلول های التهابی یکی از ویژگی های تشخیصی درگیری غدد است. اما به نظر می رسد که ارتباط خوبی با از دست دادن عملکرد ترشح بزاق ندارد. مطالعات در مدل های مختلف حیوانی از جمله موش های مبتلا به دیابت نشان می دهد مدل های فعال سازی گیرنده 3 از دست دادن ترشح را تأیید کرده اند و عملکرد ممکن است مستقل از التهاب نفوذی سلول ها رخ دهد.
بیماری انسداد غدد بزاقی
سیالادنیت مزمن عود کننده غدد زیر فک پایین یا پاروتید اغلب با انسداد غدد مرتبط است. انسداد مجاری غدد بزاقی عمدتا ناشی از سنگ ها، تنگی مجاری و همچنین عفونت های میکروبی مرتبط است. بررسی بالینی به سمت تعیین وجود انسداد مجاری با استفاده از سیالوگرافی و اختلال عملکرد مربوط به تورم و درد مرتبط است در حال حاضر از جراحی تهاجمی غدد بزاقی و لیتوتریپسی برای درمان انسداد استفاده می شود. هم چنین در ارزیابی های سینتی گرافی و سیالومتری عملکرد غدد پاروتید در ترشح بزاق بعد از جراحی بهبود چشمگیری پیدا کرده است.
عفونت غدد بزاقی
مطالعه طولی سیالادنیت باکتریایی حاد در یک بیمار با پاروتیت مکرر مزمن نشان داد ترشح بزاق با افزایش حضور پروتئین های ایمنی ذاتی، ایمونوگلوبولین ها و آلبومین که طی 2 تا 3 هفته از بین رفتند، چندین ویروس از جمله پارامیکسوویروس و ویروس هرپس انسانی، ویروس ایدز، اوریون، هپاتیت و سیتو مگالو ویروس با التهاب غدد بزاقی مرتبط هستند. همچنین تحقیقاتی برای دانستن میزان تاثیر ویروس سارس کووید 1 و 2 در التهاب غدد بزاقی در حال تکمیل شدن است اما هنوز نتایج مشخص نمی باشد.
اختلال عملکرد غدد بزاقی ناشی از داروها
بر اساس ارزیابی های صورت گرفته بسیاری از داروها باعث زروستومیا می شوند اما همچنان برای مشاهده تغییرات عینی میزان تاثیر داروها در ترشح بزاق نیاز به مطالعات بیشتری است.
هدف اصلی داروهایی که عامل اختلال در عملکرد غدد بزاقی هستند، m3AChR و به یک میزان کمتر m1AChR سلول های آسینار بزاقی است که توسط داروهای آنتی موسکارین مورد استفاده در بیماری مثانه تحریک پذیر و بیماری های مزمن انسدادی ریه مسدود می شوند.
آگونیست های ضد فشار خون، آدرنرژیک و داروهای ضد افسردگی به نظر می رسد که نورآدرنالین و بازجذب سروتونین را مهار می کنند و به طور مرکزی با مهار انتقال دهنده های عصبی بر روی مراکز بزاقی اثر می گذارند. مطالعات کمی در مورد ترکیب بزاق در رابطه با اختلال عملکرد غدد بزاقی ناشی از دارو انجام شده است در یکی از مطالعات آنتاگونیست های غیرانتخابی و گیرنده بتا 1 آدرنرژیک در انسان ترکیبات بزاق را با کاهش مقدار پروتئین، هیستاتین، استاترین و آمیلاز تغیییر داد. مطالعات بیشتری برای شناسایی اثرات داروهای جدید بر ترکیب و میزان ترشح بزاق از غدد بزرگ و کوچک مورد نیاز است.
تابش – پرتو خارجی
خشکی دهان پس از رادیوتراپی در بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن یک عارضه بسیار شایع است که تأثیر زیادی در کیفیت زندگی آن ها دارد. از دست دادن عملکرد ترشح غدد بزاقی در اوایل درمان حتی قبل از دست رفتن سلول های آسینار رخ می دهد و هنگامی که سلول های ترشحی آسینار از دست روند جایگزین نمی شوند.
مقایسه عملکرد غده پاروتید و زیر فکی / زیر زبانی تقریبا 2 سال پس از تابش در طی درمان و میزان دز تشعشع در مقایسه با بیماران در اوایل درمان نشان از کاهش چشمگیر سلول های ترشحی و کاهش غدد بزاقی داد. سیالو شیمی کاهش ترشح کلی پروتئین و افزایش لاکتو فرین را نشان داد. اگر چه میزان بزاق کاهش یافت اما افزایش غلظت کلرید و حتی سدیم مشاهده گردید.
شدت خشکی دهان به دنبال تابش درمانی را می توان با استفاده از رادیوتراپی تعدیل شده غده پاروتید آی ام آر تی در درمان بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن کاهش داد. در یک مطالعه طولی در 3 تا 6 ماه پس از آی ام آر تی تحریک و نرخ جریان بزاق پاروتید تحریک نشده به طور قابل توجهی در مقایسه با خط پایه پیش از آی ام آر تی کاهش یافت.
ید رادیواکتیو و آنتی ژن اختصاصی غشای پروستات نشاندار شده با رادیواکتیو اینفیوژن
بخش قابل توجهی از مبتلایان به سرطان تیرویید با ید رادیواکتیو تحت درمان قرار می گیرند که بر غده پاروتیت و زیر فکی و ید سدیم در غشار پروتئین های سیمپورتر متمرکز می شود. کم کاری حاد غدد بزاقی در هفته اول پس از درمان و سیالادنیت مزمن از 3 ماه به بعد همراه با تنگی مجرا دیده می شود.
پیوند سلول های بنیادی خون ساز
پیوند سلول های بنیادی خونساز آتولوگ یا آلوژنیک برای درمان لوسمی بد خیم، لنفوم و عوارض های ناشی از شیمی درمانی و یا پرتو درمانی استفاده می گردد . یک عارضه اولیه درمان، موکوزیت دهان است که در اثر واکنش بدن به پیوند می تواند به صورت حاد یا مزمن رخ دهد. میزان جریان بزاق به دنبال اچ اس سی تی کاهش می یابد اما بازه زمانی متفاوتی در مطالعات گزارش شده است.
بیماری نورودژنراتیو
اختلال عملکرد اتونومیک که سیستم گوارشی را درگیر می کند یکی از تظاهرات اولیه بیماری پارکینسون است اما مشکلات آبریزش دهان و بلع که توسط مبتلایان تجربه می شود به دلیل از دست دادن کنترل عضلانی است. برای کاهش آب دهان گاهی سم بوتولینوم به غدد بزاقی تزریق می گردد.
پرخوری عصبی
بزرگ شدن غده پاروتید به طور متفاوتی گزارش شده است. پرخوری عصبی در یک مطالعه اولیه بزرگ شدن غده پاروتید را در 25% بیماران مبتلا به سندرم پرخوری عصبی گزارش کرد و به نظر می رسد که با افزایش بزاق پاروتید مرتبط باشد و هم چنین باعث افزایش غلظت آمیلاز و پروتئین و افزایش سرم سطوح آمیلاز می شود.
بیماری کرون
شدت خشکی دهان با شدت بیماری کرون مرتبط است. افزایش سطح ایمونوگلوبولین ترشحی آ ( SIgA )و IgA در بزاق تشخیص داده شده است. در بیماری کرون به تنهایی و در ترکیب با گرانولوماتوز دهانی، یک فنوتیپ التهابی دهانی با افزایش غلظت لاکتوفرین فعال می شود. افزایش غلظت SIgA و لاکتوفرین باعث تغییر در عملکرد غدد بزاقی و التهاب آن می شود.
نتیجه گیری
عملکرد غدد بزاقی به محرک های عصبی وابسته است که کنترل شدید ترشح بزاق را اعمال می کنند و می توانند میزان آن را تغییر دهند. محرک های عصبی ممکن است یک عامل کمکی در افزایش یا کاهش میزان جریان بزاق ناشی از داروهای مصرف شده توسط افراد مسن باشند. اختلال عملکرد غدد بزاقی به صورت کاهش در میزان جریان بزاق بر اثر بیماری های مختلف و اغلب با علامت خشکی دهان خود را نشان می دهد اما مطالعات کمی در زمینه نقش و اثر مکانیسم بیماری ها بر میزان و کیفیت غدد بزاقی انجام شده است.
