دنتی پارس | تجهیزات دندان پزشکی | منبع لوازم و ابزار دندانپزشکی
عادات دهانی در کودکان رفتارهای رایجی هستند که اغلب در دوران خردسالی شکل میگیرند و معمولا از جانب والدین نادیده گرفته میشوند. عادت هایی مانند مکیدن انگشت شست، جویدن ناخن و دندان قروچه در صورت عدم مداخله والدین و یا پزشک تأثیرات قابل توجهی بر سلامت دهان و دندان (و البته سلامتی کلی فرد) خواهند داشت.
والدین باید درک جامع تری از نحوه شیوع، علل و پیامدهای بالقوه عادات دهانی بد در کودکان داشته باشند تا در صورت نیاز به آن ها رسیدگی شود و از تبدیل شدن آن ها به یک ناهنجاری مزمن جلوگیری گردد. هدف این مقاله شناسایی عادات غلط دهانی در کودکان، چرایی شکل گرفتن و تشدید آنها، نحوه کنترل عادت دهانی کودکان، عوارض آن ها و تشخیص زمان مراجعه به پزشک است.
عادت های دهانی کودکان چیست؟
عادت های دهانی به مجموعه ای از رفتارهای تکراری و ناخودآگاه اطلاق میشود که در آنها اندامهایی مانند دهان، دندان و فک ها درگیر هستند. این رفتارها به خصوص در میان کودکان و در زمان بروز استرس و اضطراب دیده میشوند. رایج ترین عادت های نامطلوب دهان و دندان در کودکان عبارتند از:
مکیدن انگشت ها: رفتاری که در آن کودک انگشتان یا حتی اشیاء دیگر را میمکد تا خود را آرام کند.
جویدن ناخن: یک عادت عصبی که در آن کودکان ناخن های دست خود را میجوند به خصوص زمانی که تحت شرایط استرس زا قرار دارند. این عادت جزء عارضه هایی است که در سنین نوجوانی و جوانی نیز به مراتب دیده میشود.
دندان قروچه: دندان قروچه یا فشردن فک بالا و پایین اغلب زمان خواب کودک رخ میدهد.
گاز گرفتن گونه یا لب: گاز گرفتن لب ها و گونه ها (از داخل) که به مرور زمان منجر به مشکلات بالقوه ای برای سلامت دهان میشود.
به طور کلی چنین عادت هایی در دوران خردسالی طبیعی تلقی میشوند. با این حال وقتی در سنین 3 تا 4 سال نیز همچنان با کودک همراه اند ممکن است منجر به عوارض شدیدی در رشد دندان و صورت شوند. بنابراین درک زمان بروز و نحوه رسیدگی به این عادات دهانی بسیار مهم هستند.
دلایل عادات غلط دهانی در کودکان
عادات دهانی فقط یک مرحله تصادفی و جزئی از روند رشد کودک نیستند. آنها اغلب با نیازهای عاطفی یا روانی، کمبودها و چالش های متناظر با آنها در ارتباط اند. بسیاری از کودکان این رفتارها را به عنوان مکانیسم هایی در تقابل با استرس، اضطراب یا بی حوصلگی و کلافگی انجام میدهند.
درست مانند یک فرد بزرگسال که ممکن است در فشارهای عصبی بی قراری کند و به هر نحوی دنبال رهایی از فشار باشد، یک کودک نیز با مکیدن انگشت شست خود یا جویدن ناخن هایش به دنبال پرت کردن حواس خود از کانون استرس و اضطراب است.
- مکیدن انگشت شست
برای نوزادان، مکیدن انگشت ها و به خصوص انگشت شست یک رفتار غریزی است که از دوران رحم شروع میشود. این عادت دهانی یک رفلکس طبیعی است که نوزاد را آرام میکند و حتی رفتاری برای کشف دنیای اطراف خود است.
همان طور که کودکان بزرگتر میشوند، مکیدن شست به پاسخی عادی به احساس ناامنی یا نیاز به آرامش تبدیل میشود. بسیاری از کودکانی که شست خود را میمکند غالبا در حین انجام این کار احساس آرامش و امنیت بیشتری را تجربه میکنند.
- جویدن ناخن و کاهش استرس
ناخن جویدن در کودکان 3 تا 7 سال و به خصوص آنهایی که به تازگی وارد محیط جدید مدرسه یا گروههای اجتماعی دیگر شدهاند به مراتب شایع تر است. فشار حاصل از تعاملات اجتماعی، فعالیت های تحصیلی و نیاز به سازگاری با شرایط جدید، باعث افزایش اضطراب در کودک میشود. جویدن ناخن یک واکنش دفاعی برای مقابله با این استرس یا حتی خستگی ذهنی است.
- دندان قروچه و استرس زمینه ای
دندان قروچه اغلب با استرس ناخودآگاه همراه است. دندان قروچه به خصوص در زمان خواب بروز میکند و با اضطراب، بیش فعالی و فشار نامتقارن به دندان ها (قرار گرفتن نامرتب فک ها) همراه است. کودکان حتی ممکن است از دندان قروچه خود آگاهی چندانی نداشته باشند. این عادت در بلند مدت باعث بروز عوارض شدیدی از جمله درد در ناحیه فک، سردرد و فرسودگی دندان های کودک میشود.
- خانواده و اضطراب های حاصل از آن
خانواده همواره در حال تغییر و تجربه وقایع جدید است. برای اعضاء کم سن و سال آن این تغییرات گاهی فراتر از توان عاطفی و استدلالی آنهاست. رقابت خواهر و برادر، درگیری والدین و مشکلات اجتماعی و اقتصادی زندگی ارتباط مستقیمی با شروع یا تشدید عادات دهانی مضر در کودکان دارند.
بر طبق مطالعه صورت گرفته عادت دهانی در کودکان به خصوص در سنین 5 تا 8 سال بسیار رایج است. در مطالعهای که در کشور مصر انجام شد، مشخص گردید که 43.71 درصد از کودکان در مدارس، یک یا چند عادت دهانی مزمن داشتند. 22 درصد از این کودکان مشکل جویدن ناخن، 10 درصد عادت دندان قروچه و 5 درصد عادت مکیدن انگشتها را داشتند.
جالب توجه است که این مطالعه ارتباط قابل توجهی را بین ساختار و کیفیت بنیاد خانواده و شیوع و تشدید عادات دهانی در کودکان نشان داده است. کودکانی که خواهر یا برادر داشتند بیشتر از آن هایی که تک فرزند بودند دچار این عادات میشدند. علاوه بر این، کودکان در خانوادههای بزرگ تر استرس بیشتری را تحمل میکردند و عادات دهانی آنها نیز شدیدتر بوده است.
عوارض عادت های نامطلوب دهانی در کودکان
در حالی که بسیاری از عادات دهانی که در دوران نوزادی رخ میدهند کاملا طبیعی و بیخطر هستند، تداوم آنها در سنین بالاتر منجر به بروز عوارض طولانی مدت برای سلامت دهان و دندان و حتی مشکلات روانی برای کودک میشوند.
- ناهماهنگی در چیدمان دندان ها
مکیدن انگشت های دست به خصوص اگر بعد از سن 5 سالگی ادامه یابد، میتواند باعث تغییر در تراز دندانها و روند طبیعی رشد فک شود. این اختلال به دلیل فشار مداومی است که انگشت شست (یا هر انگشت دیگر) میتواند به دندانهای کودک وارد کرده و آنها را از موقعیت و روند رشد طبیعی خارج کند. در چنین شرایطی معمولا کودک نیاز به ارتودنسی خواهد داشت.
- درد در فکها و اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMD)
کودکانی که مرتب دندان قروچه میکنند ممکن است دچار درد و ناراحتی مزمن در ناحیه فک شوند. دندان قروچه میتواند منجر به اختلالات مفصل گیجگاهی فکی شود که خود عاملی برای شروع درد و اختلال در عملکرد عضلات و مفاصل کنترل کننده فکهاست. با گذشت زمان، دندان قروچه درمان نشده منجر به سردرد، صدا دادن فک ها و مشکلات حاد در جویدن خواهد شد.
- عفونت های دهان
جویدن ناخن خطر ورود باکتریهای مضر به دهان را به شدت بالا میبرد. ناخنها و پوست اطراف آنها ممکن است حاوی پاتوژنهای مختلفی باشند که باعث بروز عفونت در لثه یا بافتهای نرم داخل دهان میشوند. علاوه بر این، عادت جویدن ناخن میتواند به مینای دندان آسیب برساند و دندانها را در برابر پوسیدگی آسیب پذیر کند.
- اختلالات گفتاری
مکیدن طولانی مدت انگشت یا سایر عادات دهانی نیز میتواند در رشد مناسب و طبیعی ماهیچههای دهان اختلال ایجاد کند و مشکلات گفتاری جدی به بار آورد. کودکانی که دچار ناهنجاری های دندانی قابل توجهی میشوند، برای تولید آواهای خاص و درست ادا کردن کلمات با مشکل مواجه میشوند.
- اثرات عاطفی و روانی
عادات غلط دندانی در کودکان ممکن است با اثرات منفی عاطفی و روانی نیز همراه باشند. کودکان پس از مدتها دست و پنجه نرم کردن با یک عادت خاص به خودآگاهی درباره مشکل جسمی خود میرسند. به خصوص بازخورد منفی از طرف خانواده یا همسالان باعث تشدید جنبههای منفی این خودآگاهی و بروز آسیب عاطفی در کودک میشود. مهم تر اینکه عادات دهانی که برای فرار از استرس و اضطراب شکل گرفته بودند در ادامه خود به یک چالش استرس زا و سرشار از التهاب روانی تبدیل میشوند.
روش ترک عادات دهانی در کودکان
نقش والدین در مدیریت و مقابله با عادت های دهانی در کودکان بسیار مهم است. با این حال تحقیقات نشان میدهد که بسیاری از والدین اطلاعات کافی در مورد پیامدهای این عادتها و نحوه مداخله مؤثر در آنها ندارند.
در تحقیق انجام شده در مصر مشخص شد که والدین آگاه تر به اختلالات رفتاری در کودکان، بیشتر از تأثیرات منفی عادت هایی مانند مکیدن انگشت و جویدن ناخن مطلع بودند. در مقابل، والدینی که از پیامدهای دندانی این عادتها اطلاع نداشتند، کمتر به دنبال کمک یا راهکارهای مناسب بودند.
به ویژه مادران به عنوان تأثیرگذارترین افراد در مدیریت عادت های دهانی کودکان شناخته شدند. با این حال مادرانی که سطح تحصیلات کمتری داشتند، کمتر از شدت این عادت ها آگاه بودند و کمتر به دنبال راهنمایی حرفه ای میرفتند.
اما چگونه با عادت های دهانی در کودکان روبرو شویم و آن ها را مدیریت کنیم؟
اولین گام در کمک به کودک برای کنار گذاشتن عادات غلط دهانی، درک این نکته است که این عادت ها اغلب به عنوان یک مکانیزم جهت مقابله با اضطراب و استرس استفاده میشوند. اما چندین استراتژی وجود دارد که والدین میتوانند برای مدیریت و کاهش تدریجی این عادتها به کار ببرند:
۱. ایجاد محیطی آرام
کودکان اغلب برای مقابله با استرس یا اضطراب به عادت های دهانی روی میآورند. بنابراین ایجاد محیطی آرام در خانه میتواند محرک های این عادتها را کاهش دهد. با کودکان خود صحبت کنید و هنگامی که مضطرب هستند به آنها اطمینان دهید که قرار نیست آسیبی از محیط یا دیگر افراد خانواده ببینند.
۲. شناسایی محرک های عادت
به موقعیتها و بازه های زمانی توجه کنید که کودک شما به عادتهای دهانی مشغول میشود. آیا هنگام خستگی، اضطراب یا بی حوصلگی انگشتش را میمکد؟ یا زمانی که ناراحت است دندان قروچه میکند؟ پس از شناسایی محرکها، میتوانید قبل از شروع عادت مداخله کنید.
۳. معرفی جایگزین ها
فراهم کردن یک فعالیت جایگزین برای کودک میتواند به منحرف کردن توجه او از عادت دهانی کمک کند. برای مثال، میتوانید به او یک توپ ضد استرس یا اسباب بازی دیگر بدهید تا انرژی خود را تخلیه کند. برای کودکان در سنین بالاتر از 7 سال فعالیت هایی مانند نقاشی یا ساختن سازهها با بلوک های بازی میتواند جایگزینهای مناسبی باشند.
۴. تقویت مثبت
به جای تنبیه کودک به خاطر انجام عادت های دهانی از تقویت مثبت برای تشویق او به توقف این عادتها استفاده کنید. وقتی از انجام عادت پرهیز کرد او را تحسین کنید و میتوانید از یک سیستم پاداش دهی نیز بهره بگیرید که در آن کودک به ازای اجتناب از عادت، جوایز کوچکی دریافت میکند.
۵. دریافت کمک از متخصص
اگر با وجود تلاش های شما عادت ادامه یابد، ممکن است نیاز به کمک متخصص باشد. یک دندانپزشک کودک میتواند وضعیت را ارزیابی کرده و درمانهایی را برای کمک به ترک عادت پیشنهاد دهد. در مواردی که عوامل روانی دخیل هستند، یک روانشناس کودک میتواند در رفع عوامل عاطفی مؤثر باشد.
شاید برایتان مفید باشد: توصیه های مهم برای بهداشت دهان و دندان کودکان
راهکارهای حرفه ای برای مقابله با عادت های دهانی کودکان
در مواردی که مداخلات والدین کافی نیست، چندین درمان حرفه ای برای کمک به کودکان در ترک عادتهای دهانی مداوم وجود دارد:
۱. وسایل دندانی
برای کودکانی که انگشت خود را میمکند یا دندان قروچه دارند، دندانپزشکان ممکن است استفاده از وسایل دندانی را توصیه کنند. این دستگاه ها مانند محافظ انگشت شست (T-Guard) برای مکیدن انگشت یا محافظ دندان برای دندان قروچه طراحی شدهاند تا کودک را از انجام عادت در هنگام خواب یا استرس باز دارند.
۲. رفتار درمانی
کودکانی که به دلیل مشکلات عاطفی یا روانی با عادتهای دهانی دست و پنجه نرم میکنند، ممکن است به درمان های روانشناسی نیازمند باشند. درمان شناختی-رفتاری (CBT) به ویژه در کمک به کودکان برای شناسایی محرک های عادت و یادگیری راههای جدید برای مقابله با استرس و اضطراب مؤثر است.
۳. ارتودنسی
در مواردی که عادت های دهانی باعث بروز مشکلات جدی در تراز دندانها شدهاند، ممکن است نیاز به درمان ارتودنسی باشد. استفاده از بریس ها، نگهدارنده ها یا سایر اقدامات اصلاحی میتواند به بازسازی تراز دندانها و فک کمک کند و عملکرد و ظاهر طبیعی را به دندانهای کودک بازگرداند.
علاوه بر نقش والدین، مدارس نقش اساسی در شناسایی و مقابله با عادت های دهانی دارند. معلمان معمولا اولین افرادی هستند که عادتهایی مانند جویدن ناخن یا مکیدن انگشت را در کودکان به ویژه در زمان های استرس زا مانند آزمون ها یا تعاملات اجتماعی مشاهده میکنند.
آموزش معلمان درباره خطرات دندانی و بهداشتی مرتبط با عادت های دهانی میتواند به مداخلات زود هنگام منجر شود. همچنین مدارس میتوانند با گنجاندن تکنیک های کاهش استرس مانند تمرینات خود آگاهی از سلامت دهان و دندان در کلاس ها از بروز عادت های دهانی پایدار در کودکان جلوگیری کنند.
