بوی بد دهان یا هالیتوزیس چیست؟ روش های درمان هالیتوزیس

هالیتوزیس اصطلاحی است که از ادغام کلمه لاتین هالیتوس (نفس) و اوزیز به یونانی (فرآیند پاتولوژیک) تشکیل شده است و به معنای بوی نامطبوع از دهان یا بوی بد دهان است. قابل درک است که بدبویی دهان باعث نگرانی فرد می شود زیرا می تواند فرد را منزوی کند یا در ارتباط با دیگران با مشکل مواجه شود.

بیماری هالیتوزیس گاهی اوقات توسط دندانپزشک در طی یک معاینه معمولی تشخیص داده می شود که ممکن است فرد از آن بی خبر باشد. با افزایش آگاهی از بهداشت دهان و دندان، افراد بیشتری به دنبال راهکارهایی برای رفع بوی بد دهان هستند. در این مقاله از دنتی پارس با علت هالیتوزیس و روش های درمان آن آشنا می شویم.

انواع هالیتوزیس

بوی بد دهان به 2 گروه تقسیم می شود: بوی بد دهان واقعی ( genuine) و خیالی ( delusional)

هالیتوز خیالی

• هالیتوز کاذب

در این شرایط بیمار از داشتن بوی بد دهان شکایت می کند اما دیگران از جمله پزشک آن را تجربه نمی کنند. در سال های اخیر پزشکان روند افزایشی را در این گروه از بیماران مشاهده کرده اند. دلیل این امر را می توان به انبوهی از محصولات بهداشت دهان و دندان که در همه جا تبلیغ می شود نسبت داد.

• هالیتوفوبیا

در این شرایط بیمار تصور می کند که اطرافیان نفس او را بدبو می دانند بنابراین دچار اضطراب شدید می شود و حتی با وجود درمان باز هم در این نگرانی و اضطراب باقی می ماند. این اختلال حدود 0.5٪ تا 1٪ از جمعیت بزرگسال را تحت تأثیر قرار می دهد. اغلب این دسته از بیماران پس از رد سایر علت ها، به مشاوره نیاز دارند. بیمار معتقد است که علاوه بر بوی بد دهان، سایر اعضای بدن مانند زیر بغل و پاها نیز بدبو هستند.

هالیتوز واقعی

• هالیتوز فیزیولوژیکی
• هالیتوز پاتولوژیک

علل هالیتوزیس

• علت داخل دهانی

تقریبا 80 تا 85 درصد بوی بد دهان را تشکیل می دهند که شامل بیماری های لثه و پریودنتال (لثه اولسراتیو نکروزان حاد، ژنژیویت هرپس، پریودنتیت، پریکورونیت، آبسه پریودنتال)، سندرم شوگرن، سرطان و آسیب شناسی های استخوانی مانند آلوئولیت و استئومیلیت که به هالیتوز مربوط می شوند می باشند و دیگر عوامل مؤثر عبارتند از ضایعات پوسیدگی عمیق، دندان های نامرتب، پالپ نکروزه در معرض دید، دندان مصنوعی نامناسب، بیوفیلم زبان و کاندیدیازیس. ضایعات نئوپلاستیک داخل دهانی می‌ توانند باعث تجمع میکروارگانیسم‌ ها و ایجاد بوی بد دهان شوند. کاهش میزان اشباع شدن اکسیژن بزاق منجر به کاهش پی اچ بزاق می شود و باعث تشکیل دی آمین ها و در نتیجه بوی بد می گردد.

• علت خارج دهانی

سیستم تنفسی: بینی، سینوس ها، لوزه ها و دستگاه تنفس فوقانی از جمله حلق و حنجره می توانند علت بوی بدن دهان یا هالیتوزیس باشند. اجسام خارجی در بینی یک نیدوس برای رشد باکتری ها تشکیل می دهند. کلبسیلا اوزونا می تواند باعث رینیت آتروفیک شود. استرپتوکوک مسئول فارنژیت و سینوزیت حاد است و آبسه های نازوفارنکس و کارسینوم حنجره می توانند باعث هالیتوزیس شوند.

لوزه‌ های حاد و مزمن به بوی بد دهان کمک می ‌کنند زیرا لوزه‌ها مانند سطح زبان دارای کریپت هایی هستند که باعث باکتری‌ های تولید کننده ترکیبات گوگردی فرار و در نتیجه بوی بد دهان می شوند. ذات الریه، برونشیت مزمن، آبسه ریه، فیبروز کیستیک و برونشکتازی نیز می توانند باعث ایجاد بوی بد شوند. سودوموناس آئروژینوزا در برخی بیماری های دستگاه تنفسی 2 آمینو استوفنون را دفع می کند که موجب بوی بد دهان می شود.

دستگاه گوارش: بیماری های گوارشی بیشترین علل خارج دهانی هالیتوزیس را تشکیل می دهند. رفلاکس گوارشی، زخم معده، فیستول مادرزادی برونش مری، دیورتیکول زنکر، کارسینوم معده، فتق هیاتوس، تنگی پیلور، انسداد دوازدهه و استئاتوره از دیگر دلایل هالیتوزیس هستند. انتروکوکوس فکالیس و هلیکوباکتر پیلوری در فضاهای پریودنتال یافت شده اند و می توانند باعث هالیتوز شوند.

اختلالات سیستمیک / متابولیک / غدد درون ریز: برخی از اختلالات غدد درون ریز و متابولیک مانند دیابت، بوی میوه ای یا استون مانند را در نفس ایجاد می کنند. در سندرم اورمی نفس بوی آمونیاکی می گیرد. برخی دیگر از اختلالات که بوی تنفس را تغییر می دهند در زیر ذکر شده است:

• بیماری حاد همراه با تب
• عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
• فیبروز سیستیک
• سرطان خون
• نارسایی کبدی
• نارسایی کلیه
• قاعدگی

دارو: برخی از داروها مانند کلرال هیدرات، دی سولفیرام، استامینوفن، فنوتیازین ها، آنتی هیستامین ها، اتیل الکل، گریزئوفولوین، آمفتامین ها، نمک های آرسنیک، بیس فسفونات ها و داروهای شیمی درمانی باعث ایجاد بوی بد دهان می شوند.

همه‌گیرشناسی یا اپیدمیولوژی

داده های موجود در مورد بوی بد دهان نسبتا ناکافی است زیرا معیارهای مشخصی برای تعریف بوی بد و میزان آن برای یک فرد وجود ندارد. از این رو عدم استاندارد سازی اجتماعی و قومیتی مانع اصلی برای انجام مطالعات علمی است. مستندسازی دقیق میزان شیوع به دلیل عدم اختصاصی بودن در تعریف بوی بد دهان دشوار است. برخی مطالعات شیوع بوی بد دهان را تا 50 درصد نشان داده است. با این حال تفاوت در مقادیر شیوع در سراسر کشور یا در سطح جامعه به دلیل تفاوت در روش های مطالعه وجود دارد. برخی مطالعات شیوع 6 تا 23 درصد در چین، 50 درصد در ایالات متحده و 35.3 درصد برای دانشجویان دندانپزشکی هندی پسر و دختر را نشان داده اند. یک مطالعه افزایش بروز هالیتوزیس را با افزایش سن مرتبط کرده است. بوی بد دهان بعد از پوسیدگی دندان و بیماری های پریودنتال سومین علت مراجعه به دندانپزشک است. بر اساس یک مطالعه هالیتوزیس در میان 100 بیماری آزاردهنده قرار دارد.

هیستوپاتولوژی

در افراد مبتلا به هالیتوزیس بخش خلفی زبان منبع اصلی بوی بد دهان است. اسمیرهای گرفته شده از این بیوفیلم سلول های اپیتلیال پوسته پوسته شده، لکوسیت های پاکت پریودنتال، متابولیت های خون، باقی مانده های مواد غذایی و باکتری ها را نشان می دهند. برخی از باکتری های مرتبط با این بیماری عبارتند از:

• حفره دهان: باکتری های گرم منفی و بی هوازی
• مخاط بینی: K. ozaenae
• حلق و سینوس ها: گونه های استرپتوکوک
• سیستم تنفسی (برونشیت، برونشکتازی، بیماری های ریوی): P. aeruginosa
• معده: هلیکوباکتر پیلوری
• دستگاه گوارش: E. faecalis

تشخیص بوی بد دهان یا هالیتوز

روش های ارزیابی بین هالیتوزیس کاذب و هالیتوفوبیا ( ترس از بوی بد دهان) تمایز قائل می شوند. آزمایش‌ های تشخیصی شامل اندازه‌ گیری ارگانولپتیک، کروماتوگرافی گازی، پایش سولفید، آزمایش BANA، تعیین کمیت فعالیت بتا- گالاکتوزیداز، آزمایش انکوباسیون بزاق، نظارت بر آمونیاک یا روش نین‌ هیدرین است.

روش های مستقیم غربالگری

این روش متداول ترین روش مورد استفاده و موثرترین روش در سناریوی بالینی است. یک لوله پلاستیکی مدرج در دهان بیمار قرار می ‌گیرد و پزشک بو را از انتهای دیگر لوله آزمایش می ‌کند. درجه بندی لوله پلاستیکی به این ترتیب است :

• درجه 0: بو قابل تشخیص نیست.
• درجه 1: بوی بد به سختی قابل تشخیص است.
• درجه 2: بو کمی بیشتر از آستانه تشخیص بوی بد
• درجه 3: بوی بد
• درجه 4: بوی بد شدید
• درجه 5: بوی بد بسیار قوی

این آزمایش آسان و ارزان است و به ابزار تخصصی نیاز ندارد اما ممکن است برای پزشک کمی ناراحت کننده باشد.

• کروماتوگرافی گازی

با کروماتوگرافی گازی تجزیه و تحلیل مواردی مانند دی متیل سولفید، متیل مرکاپتان و سولفید هیدروژن را می توان حتی در غلظت های ناچیز در بزاق یا زبان انجام داد. این یک تست بسیار معتبر و قابل اعتماد است. معایب این روش هزینه بالا است و اینکه برای استفاده از آن به پرسنل آموزش دیده و متخصص نیاز دارد. این آزمون فقط برای مقاصد علمی و پژوهشی است.

• مانیتور سولفید قابل حمل

مانیتور سولفید قابل حمل یک دستگاه قابل حمل است. در این آزمایش یک لوله یکبار مصرف در دهان بیمار قرار می گیرد که به مدت 5 دقیقه بسته می شود و بیمار از طریق بینی نفس می کشد. این دستگاه مولکول های حاوی گوگرد را در تنفس تشخیص می دهد و منعکس می کند.

روش های غیر مستقیم غربالگری

• Benzoyl-DL-Arginine-Alpha-Naphthylamide (BANA)

این روش برخی از پروتئولیتیک ها را شناسایی می‌ کند که در صورت درمان با بانا BANA یک بستر تریپسین مصنوعی تشکیل می ‌دهد. این امر وجود این باکتری‌ ها را که اغلب در پشت زبان و پلاک ‌های زیر زبانی وجود دارند و باعث بوی بد دهان می‌شوند اثبات می‌ کند.

• نظارت بر آمونیاک

در این روش از یک پمپ و لوله یکبار مصرف استفاده می شود که آمونیاک تولید شده از طریق خوراکی در بیمار مبتلا به هالیتوزیس را اندازه گیری می کند و میزان بو را به صورت کمی اندازه می گیرد.

• تکنیک نین هیدرین

در این تکنیک نیاز به افزودن ایزوپروپانول به نمونه بیمار برای شناسایی آمین ها و پلی آمین ها است که در ایجاد بوی بد نقش دارند.

• تست بزاق

این تست نسبت به تست ارگانولپتیک حساس تر است و به زمان بیشتری نیاز دارد. این شامل انکوباسیون بزاق بیمار در دمای 37 درجه سانتی گراد در شرایط بی هوازی به مدت چند ساعت است که پس از آن بو تشخیص داده می شود.

• بتا گالاکتوزیداز

آنزیم بتا گالاکتوزیداز به طور مستقیم با بوی بد دهان مرتبط است که اساس این آزمایش را تشکیل می دهد. بزاق روی یک دیسک کاغذی قرار می گیرد که نتایج را از نظر تغییر رنگ نشان می دهد.

• واکنش زنجیره ای پلیمراز

امروزه بسیاری از متخصصان واکنش زنجیره ای پلیمراز را ترجیح می دهند که بسیار حساس، سریع و تخصصی است و برای تشخیص VSCs مورد استفاده قرار می گیرد.

درمان بوی بد دهان ( هالیتوزیس)

• بررسی عوامل تاثیرگذار

مرحله اولیه پس از رد کردن هالیتوز فیزیولوژیک، معاینه کامل حفره دهان است تا مشخص شود که آیا این بیماری در اثر بیوفیلم زبان، ضایعات پوسیدگی عمیق، پالپ نکروز آشکار، پروتز یا دندان مصنوعی نامناسب، ضایعات مخاطی مانند سل، سیفلیس یا حتی سرطان ها مانند سرطان گونه و دهان است یا خیر. اگر مشکل از بیماری های فوق باشد هر چه زودتر اقدام به رفع آن شود.

• دبریدمان مکانیکی بیوفیلم زبان

شایع ترین علت هالیتوز بهداشت نامناسب دهان است. از این رو آموزش به بیمار در مورد اهمیت حذف بیوفیلم زبان که منبع باکتری مولد بو است ضروری و مهم می باشد. این کار بهتر است با مسواک زدن بر روی زبان انجام شود. نخ دندان کشیدن برای پاکسازی فضاهای بین دندانی از پلاک و باقی مانده مواد غذایی و در نتیجه کنترل بوی بد دهان بسیار مهم است.

• دهانشویه

برای کنترل موثر بوی بد دهان استفاده از عوامل ضد باکتریایی مانند کلرهگزیدین، دهانشویه های حاوی  روی، تریکلوزان و ستیل پیریدینیم کلراید توصیه می شود.

• سایر اقدامات رفع بوی بد دهان

طبق یک مطالعه روغن درخت چای به طور موثری برای کنترل بوی بد ناشی از سولو باکتریوم موثر است. کاهش VSCs در موارد خاصی با استفاده از امواج فتودینامیک از یک حساس کننده نور می تواند مفید باشد. موادی مانند نعناع یا فلوراید در خمیر دندان یا آدامس‌ های طعم‌ دار می ‌توانند موثر باشند.

اصلاح سبک زندگی از جمله ترک سیگار، الکل، پیاز، سیر و برخی ادویه ها در رژیم غذایی توصیه می شود. هم چنین نوشیدن مایعات توصیه می شود.

در صورت عدم وجود پاتولوژی داخل دهانی با مشورت اساتید مربوطه باید علل خارج دهانی هالیتوزیس بررسی و بر اساس آن درمان شود. آموزش به بیمار در مورد اهمیت بهداشت دهان و دندان بسیار مهم است. در حالی که بیشتر افراد بهداشت بد دندان و در نتیجه بوی بد دهان را با دندان درد و لکه‌ های ناخوشایند مرتبط می‌ دانند.

هم چنین لازم است به ارتباط بین بهداشت دهان و دندان و بیماری ها تاکید شود. بیماری هایی از جمله بیماری‌ های قلبی عروقی، انفارکتوس میوکارد، سکته مغزی یا اندوکاردیت، پریودنتیت یا سایر مشکلات مرتبط با بیماری لثه و بیماری های تنفسی مانند ذات الریه، محدودیت رشد داخل رحمی، اختلال نعوظ، دیابت، بیماری های کلیوی، ناباروری یا حتی سرطان پانکراس می توانند بر بوی بد دهان موثر باشند.