دنتی پارس | تجهیزات دندان پزشکی | منبع لوازم و ابزار دندانپزشکی
موکوزیت دهان که با نام های استوماتیت، التهاب دهان و زخم دهان نیز شناخته می شود، از جمله عوارض پس از شیمی درمانی و رادیوتراپی است که در بسیاری از بیماران سرطانی ( حدود 40%) رخ می دهد و از اثرات موضعی تابش به مخاط دهان می باشد. موکوزیت دهانی در واقع التهاب مخاط دهان است که از قرمزی تا زخم های شدید را در بر می گیرد.
علائم موکوزیت یا استوماتیت دهانی متفاوت است. درد و ناراحتی تا ناتوانی در خوردن غذا یا مایعات از جمله علائم موکوزیت دهان است. همچنین ممکن است توانایی بیمار برای تحمل شیمی درمانی یا رادیوتراپی ( پرتودرمانی) کاهش یابد. موکوزیت دهانی می تواند شدید باشد و مشکلاتی را در ادامه روند درمان به وجود آورد. بیماران درگیر به موکوزیت به دلیل مخاط آسیب دیده و ضعف سیستم ایمنی ناشی از شیمی درمانی مستعد ابتلا به عفونت های دهان هستند و همچنین اختلالات گفتاری هم می تواند اتفاق بیفتد بنابراین پیشگیری یا کاهش علائم آن بسیار حائز اهمیت است.
درمان موکوزیت دهانی
برای پیشگیری یا درمان استوماتیت دهان از روش های مختلفی استفاده می شود که در ادامه این مقاله هر کدام از این روش ها را مورد بررسی قرار می دهیم.
- پروتکل های عمومی مراقبت از دهان
- کاهش سمیت مخاطی شیمی درمانی
- دهانشویه با عملکرد ترکیبی
- عوامل تعدیل کننده ایمنی
- بی حس کننده های موضعی
- ضد عفونی کننده ها
- ضد باکتری، ضد قارچ و عوامل ویروسی
- موانع پوششی مخاطی
- سیتو پروتکتانت ها
- محرک سلول های مخاطی
- روان درمانی
- مسکن ها
پروتکل های مراقبت از دهان
پروتکل های مختلفی برای پیشگیری از موکوزیت دهان ارائه شده است. این پروتکل ها معمولا شامل خدمات و درمان های دندانپزشکی برای از بین بردن پوسیدگی ها و درمان بیماری های لثه پیش از شیمی درمانی یا پرتو درمانی، تمیز کردن مکرر دهان با محصولات متنوع و درمان های ضد میکروبی و التهابی به منظور پیشگیری از بیماری های جدید در دهان است.
با این حال مطالعات تجربی کمی از اثر بخشی پروتکل ها در پیشگیری از زخم دهان بعد از شیمی درمانی در هنگام درمان های سرطان وجود دارد. البته باید به این موضوع توجه داشت که سلامت دهان نقش به سزایی در پیشگیری از استوماتیت خواهد داشت.
کاهش سمیت مخاطی شیمی درمانی
مداخلات مورد استفاده برای به حداقل رساندن سمیت مخاطی شامل آلوپورینول و سرمادرمانی می باشد. آلوپورینول به صورت 4 تا 6 بار در روز به عنوان پروفیلاکسی توصیه می شود. کرایوتراپی یا سرما درمانی نیز باعث ایجاد انقباض موضعی عروق و در نتیجه کاهش جریان خون به مخاط می شود.
برای داروهای سیتوتوکسیک و نئوپلاست مانند فلوراسیل 5 که دارای نیمه عمر کمی هستند و در مواقعی به صورت بولوس تزریق می شوند، کرایوتراپی می تواند باعث کاهش رسیدن این داروها به غشاهای مخاطی دهان شود و با کاهش فعالیت سیتوتوکسیک، این داروها می توانند به عنوان روشی ارزان و موثر در به حداقل رساندن علائم التهاب دهان استفاده شوند.
دهانشویه با عملکرد ترکیبی
انواع مختلف دهان شویه شامل بنزیدامین هیدروکلراید، کورتیکواستروئیدها و بابونه است. بنزیدامین هیدروکلراید دارای اثرات ضد التهابی، ضد درد، تب بر، تسکین دهنده و ضد میکروب است که به صورت دهانشویه در پیشگیری و درمان موکوزیت موثر است.
شواهدی مبنی بر موثر بودن دهانشویه بنزیدامین هیدروکلراید در بهبود علائم بیماری موکوزیت دهانی ناشی از تشعشع در بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن وجود دارد با این حال تحقیقات بیشتری در مورد اثر بخشی آن بر روی درمان زخم دهان بعد از شیمی درمانی مورد نیاز است. در مورد بابونه نیز اثرات ضد التهابی و ضد اسپاسم گزارش شده است با این حال هیچ گونه مدرک قطعی درباره اثر بخشی آن وجود ندارد.
عوامل تعدیل کننده ایمنی
اثربخشی کلونی عوامل محرک و ایمونوگلوبولین بررسی شد. گرانولوسیت – ماکروفاژ عوامل تحریک کننده تشکیل کلونی و گرانولوسیت عامل تحریک کننده کلونی سیتوکین هستند که با تحریک خون سازی و تعدیل عملکرد لکوسیت ها اثر بخشی بالایی در پیشگیری و کاهش علائم موکوزیت دهان دارند.
اما نتایج یک مطالعه کوچک جی _سی اس اف ( G-CSF ) نشان می دهد تجویز به صورت زیر جلدی در پیشگیری و کاهش موثرتر است در حالی که شواهدی از میزان اثر بخشی بالاتر آن در بیماران مبتلا به سرطان سر و گردن که تحت شیمی درمانی هستند نسبت به بیمارانی که مورد پرتو درمانی قرار گرفته اند وجود دارد.
بی حس کننده های موضعی
داروهای بی حسی موضعی به عنوان بخشی از مراقبت های دهان به شمار می آیند اما به ندرت اثر بخشی آن ها مورد مطالعه قرار گرفته اند. داروهایی مانند لیگنوکائین و زایلوکائین در شست و شوی دهان برای بیمارانی که درد موکوزیت شدید دارند مورد استفاده قرار می گیرند. در مقایسه بین دیکلونین، لیگنوکائین ویسکوز با 1%، کوکائین و محلولی حاوی کائولین- پکتین، دیفن هیدرامین و سالین دیکلونین در تسکین درد بهتر عمل می کنند و موثرتر هستند.
ضد عفونی کننده ها
طیف وسیعی از محلول های ضد عفونی کننده از جمله کلرهگزیدین، پوویدون ید و هیدروژن پر اکسید مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی ها نشان می دهند که کلرهگزیدین که یکی از پر کاربردترین دهانشویه ها است، در پیشگیری از هر دو نوع میکوزیت ناشی از شیمی درمانی و میکوزیت ناشی از پرتودرمانی دارای اثر بخشی بالاتر است و در تحقیقات دیگری مشخص شد که غرغره پوویدون ید برای پیشگیری از استوماتیت در بیماران مبتلا به سرطان خون موثرتر است اما در کل مراقبت دهان و دندان مهم تر از شست و شوی دهان با دهانشویه است.
آنتی باکتریال، ضد قارچ و عوامل ویروسی
بسیاری از راهکارهای مراقبت از دهان شامل درمان های آنتی باکتریال، ضد قارچ و ویروس و تمیز کردن دهان از میکروب های بیماری زا است. عوامل ضد میکروبی مورد استفاده شامل نیستاتین، کلوتریمازول و پی تی آ ( PTA ) هستند. نیستاتین در مقایسه بین سالین اثر بخشی مناسبی در موکوزیت شدید از خود نشان نداد.
کلوتریمازول به تنهایی یا با ترکیب پلی میکسین بی و توبرامایسین موثرتر است. پاستیل های حاوی پلی میکسین ایی، توبرامایسین و آمفوتریسین بی نیز در از بین بردن قارچ ها و ایجاد پوشش ضد قارچی و ضد میکروبی موثر هستند. این داروها معمولا به عنوان پی تی آ شناخته می شوند.
برخی شواهد نشان می دهد PTA pastilles در پیشگیری از موکوزیت ناشی از رادیوتراپی در بیماران مبتلا به سرطان دارای اثر بخشی است اما هنوز هیچ داده ای از اثر بخشی آن در التهاب دهان ناشی از شیمی درمانی وجود ندارد. آسیکلوویر یک عامل ضد ویروسی است که در پیشگیری از ویروس هرپس سیمپلکس در بیماران سرطانی کاربرد دارد.
موانع مخاطی و پوششی
سوکرالفیت یک دی ساکارید سولفاته است که جذب نمی شود بلکه از طریق الکترواستاتیک به زخم معده می چسبد و به عنوان مانعی در برابر محرک ها عمل می کند و باعث بهبود می شود. عوامل دیگر در به حداقل رساندن و پیشگیری ار موکوزیت دهانی ناشی از رادیوتراپی شامل سدیم آلژینات، کائولن- پکتین و آنتی اسید است. البته تحقیقات در رابطه با میزان اثر بخشی آن ها کم است و نیاز به مطالعات بیشتر می باشد.
سیتو پروتکتانت ها
بتاکاروتن، ویتامین ای و اکسپل تئوفیلین دارای خواص محافظت سلولی هستند و در بیماران سرطانی در موکوزیت ناشی از درمان های سیتوتوکسیک کاربرد دارند.
محرک سلول های مخاطی
لیزر کم توان ممکن است باعث افزایش تکثیر سلول های مخاطی و ترمیم زخم ها شود و به عنوان روشی برای درمان زخم دهان بعد از شیمی درمانی و رادیوتراپی کاربرد دارد. نیترات نقره در تحریک سلول های مخاطی و تکثیر آن موثر است و شواهد نشان می دهد که نیترات نقره در جلوگیری از تشعشعات موکوزیت گلوتامین که یک منبع اصلی انرژی برای مخاط سلول های اپیتلیال و تحریک کننده است نقش به سزایی دارد.
روان درمانی
روان درمانی برای کنترل درد سرطان حائز اهمیت است. تکنیک های روان درمانی تست شده شامل آموزش درمان شناختی -رفتاری، آموزش تمدد اعصاب و تصویرسازی هیپنوتیزم باعث کاهش درد دهان در بیماران می شود. همچنین مصرف داروهای ضد درد اپیوئیدی در کاهش درد بیماران تفاوت زیادی با تکنیک های روان درمانی ندارد.
مسکن ها
بیمارانی که تحت پیوند مغز استخوان قرار می گیرند دچار موکوزیت شدید می شوند و نیاز به درمان تهاجمی با استفاده از مواد افیونی داخل وریدی دارند که مرفین از جمله این مواد می باشد.
