
ترومای دندان کودکان به نقص در سطح آناتومیک دندان و بافت های اطراف آن اشاره دارد که ممکن است منجر به تغییراتی در موقعیت قرارگیری دندان در داخل قوس دندانی شود. ایجاد آسیب های دندانی در گروه های سنی مختلف امری رایج به شمار می آید اما در بین کودکان بسیار شایع تر است. ایجاد نقایص در دندان ها و قوس های دندانی ناشی از تروما پس از پوسیدگی دندان در کودکان، در رتبه دوم قرار دارد.
بسیاری از کودکان برای درمان آسیب های خود به نزد پزشک مراجعه نکرده و تحت مراقبت قرار نمی گیرند مخصوصا زمانی که درد قابل توجهی ندارند یا از نظر زیبایی ظاهری دندان ها، نگرانی خاصی ذهن آن ها را مشغول نکرده است. در برخی موارد حتی ممکن است کودکان، آسیب وارد شده را از والدین خود مخفی کنند.
ترومای دندان همیشه با درد همراه است و درک نحوه کنترل و کاهش موثر درد در کودکان برای هر دندانپزشکی حائز اهمیت است در واقع مدیریت درد فقط یک ضرورت بالینی نیست بلکه بخش مهمی از تضمین سلامت عاطفی کودکانی است که تحت درمان تروما قرار می گیرند.
تروما دندان چیست؟
به طور کلی ترومای دندان به صورت زیر طبقه بندی می شود:
- ترومای حاد: از یک نیروی مکانیکی نشات می گیرد که به صورت ناگهانی وارد شده است مانند سقوط، آسیب های ورزشی یا تصادفات.
- ترومای مزمن: از وارد کردن فشار به صورت طولانی مدت بر روی دندان ها نشات می گیرد مانند دندان قروچه یا مال اکلوژن
برعکس گروه سنی بزرگسالان که می توان مسائل زیبایی شناختی و عملکردی را به سرعت حل نمود، ترومای دندان در کودکان بر روی سیستم دندانی در حال رشد تأثیر گذاشته و به یک رویکرد درمانی اختصاصی و طولانی مدت نیاز دارد.
به عنوان مثال، ضربه به دندان های شیری ممکن است خطراتی را برای دندان های دائمی نهفته ایجاد کند که قرار است سال ها بعد از لثه بیرون آیند. آنکیلوز ناشی از تروما هم می تواند به همین نحو منجر به ناهماهنگی در تراز دندان در طول رشد شود و روند درمان را در آینده پیچیده تر سازد.
در مواردی که رشد ریشه دندان ها به طور ناقص باشد، برای اینکه شکل گیری ریشه ادامه پیدا کند و دستیابی به نتایج طولانی مدت هم تضمین شود، حفظ حیات پالپ امری ضروری به شمار می آید. حساسیت روان شناختی نیز امری حیاتی است در واقع، درمان کودکان خردسال اغلب چالش هایی فراتر از مسائل فنی را به دنبال دارد که نیازمند همدلی و سازگاری می باشد.
تروما دندان چگونه به وجود می آید؟
آسیب های خانگی: شایع ترین نوع تروما دندان در کودکان به شمار می آید. این مورد اغلب در کودکان نوپا و خردسالان به دلیل سقوط یا آسیب در حین بازی رخ می دهد.
صدمات ناشی از تصادفات: تصادفات مربوط به وسیله نقلیه یا دوچرخه یکی از رایج ترین تروما دندان کودکان در نظر گرفته می شود.
آسیب های مربوط به ورزش: بیشتر در کودکانی مشاهده می شود که درگیر فعالیت های بدنی هستند. احتمال آسیب در کودکانی که از وسایل محافظتی مانند محافظ دهان استفاده نمی کنند نسبت به سایر افراد بیشتر است.
تروما دندانی درجات متفاوتی دارد که تحت تأثیر رشد کودک و سطوح فعالیت او قرار می گیرد:
- نوزادان (تا یک سال): نوزادان به دلیل زمین خوردن در هنگام ایستادن یا راه رفتن زود هنگام، بسیار آسیب پذیر هستند.
- کودکان نوپا (1 تا 3 سال): تحرک، ریسک بروز آسیب را در کودکان نوپا افزایش می دهد.
- کودکان پیش دبستانی (3 تا 7 سال): دوره ای مملو از اکتشاف و رفتار بی باکانه محسوب می شود که اغلب با صدمات ناشی از وسایل بازی یا برخورد با اجسام مختلف همراه است.
- کودکان در سن (7 تا 12 سال): در حین ورزش و فعالیت در زمین بازی حوادثی رخ می دهد. در زمانی که اختلال هایی مثل مال اکلوژن، بیرون زدگی دندان و اپن بایت وجود داشته باشد که باعث کاهش سطح بالشتک هایی شود که نقش محافظ لب را دارند، دندان های ثنایای بالایی در معرض خطر قرار می گیرند.
- کودکان راهنمایی و سنین بالاتر (13 تا 17 سال): در این سنین آسیب های ناشی از ورزش و درگیری در بین کودکان بیشتر است.
مطالعات اپیدمیولوژی نشان می دهد که 45% از کودکان زیر پنج سال، نشانههایی از نقص در سطح دندان را دارند در حالی که این رقم در کودکان بزرگ تر (تا 16 سال) به 23 درصد کاهش می یابد. این کاهش درصد نشان دهنده افزایش نظارت والدین بر روی کودکان است.
انواع تروما دندان
شایع ترین ترومای دندان کودکان شامل موارد زیر است:
شکستگی تاج: شکستگی تاج بیشتر در زاویه نزدیک ثنایای مرکزی فوقانی مشاهده می شود.
لاکسیشن: لاکسیشن شامل جابجایی جزئی یا کامل دندان می شود.
آسیب های ترکیبی: لاکسیشن به همراه شکستگی یا آسیب از نوع برآمدگی اردکی نمونه هایی از آسیب ترکیبی به شمار می آید.
تروماها و ضربه های دندانی درمان نشده مشکلات زیر را به دنبال دارند:
- نکروز پالپ: توقف رشد ریشه در دندان های نابالغ در اصطلاح «نکروز پالپ» نامیده می شود.
- تخریب ناحیه رشد دندان های دائمی: منجر به ناهنجاری های موقعیتی دندان ها یا آنومالی جوانه دندان و تغییر شکل یا تحلیل دندان می شود.
- عفونت های مزمن پریودنتال: این دسته از عفونت ها شامل آبسه، استئومیلیت (عفونت استخوان) یا تشکیل کیست می شود.
- مال اکلوژن: از مشکلات تراز دندان که هنوز درمان نشده است.
درمان ترومای دندان کودک
مدیریت ترومای دندان شامل مراقبت های اولیه، درمان تخصصی و پیشگیری و نظارت است
مراقبت های اولیه
استفاده از کمپرس سرد برای کاهش تورم و وارد کردن فشار جهت کنترل خونریزی
هر چه سریع تر به دندانپزشک اطفال مراجعه کنید زیرا تاخیر در ارائه درمان تخصصی ممکن است عوارض را تشدید کند.
در صورتی که وضعیت کلی کودک پایدار است (یعنی در حین راه رفتن تعادل دارد، هوشیار است و اینکه خونریزی هم ندارد) لازم است یک بزرگسال به عنوان همراه در کنار او باشد یا اینکه در نهایت، به والدین یا قیم او اطلاع داده شود.
اگر کودک علائم بی حالی از خود نشان داد لازم است با اورژانس تماس بگیرید.
درمان تخصصی
درمان های تخصصی به نوع و شدت آسیب بستگی دارد و پروسه های مختلف را در برمی گیرد.
پیگیری و نظارت
ارزیابی های بالینی و رادیوگرافی در فواصل ماهانه 1، 3، 6، 12 ماه و سالانه انجام شده و این وضعیت تا زمانی ادامه می یابد که رشد دندان تثبیت شود. نظارت دقیق باعث تشخیص زودهنگام عوارضی مانند آنکیلوز یا تحلیل التهابی می شود؛ عوارضی که می توانند یکپارچگی قوس دندانی را مختل کنند.
هم چنین بخوانید: عادات غلط دهانی در کودکان و روش ترک آن ها
ترومای دندان در کودکان و راه های پیشگیری از آن
با اینکه علت آسیب های دندانی متفاوت است اما می توان از ابتلا به تعداد قابل توجهی از این آسیب ها جلوگیری کرد. استراتژی پیشگیری سه حوزه کلیدی زیرا را در برمی گیرد:
- آموزش بهداشت عمومی
- اصلاحات محیطی
- اقدامات قانونی
برای کودکان 1 تا 3 ساله، پیشگیری از آسیب های خانگی مستلزم طراحی و سازماندهی فضای زندگی آنها به شیوه ای هوشمندانه است. مناطق در نظر گرفته شده برای بازی باید دارای سطوح ایمنی باشند تا بتوان از سقوط کودکان جلوگیری کرد و از طرفی هم از آن ها در هنگام فرار یا زمان پریدن از وسایل بازی مرتفع محافظت به عمل آید. مؤثرترین اقدام پیشگیرانه برای کودکان خردسال نظارت همراه با هوشیاری و مراقبت است.
با رسیدن کودکان به سن 7 تا 10 سالگی، فعالیت بازی آن ها افزایش می یابد و والدین باید با تهیه وسایل حفاظتی برای فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری و اسکیت بازی ایمنی آن ها را تضمین کنند. شناسایی مکان های کم خطر برای انجام این فعالیت ها و کمک به توسعه مهارت های سواری امری ضروری است. یکی از راهکار پیشگیری از تروما دندان کودکان، درمان زودهنگام ارتودنسی برای دندان های ثنایای مرکزی است که از سطح لثه بیرون زده اند.
در مورد نوجوانانی که در ورزش های پرخطر مانند هاکی، فوتبال، غواصی و ژیمناستیک مشارکت دارند، برخورداری از تجهیزات محافظتی از اهمیت بسیاری برخوردار است. برای محافظت از دندان و فک ها استفاده از کلاه ایمنی، ماسک صورت و محافظ های دهانی مناسب امری ضروری است.
بررسی تروما دندان
پایبندی به اصول تعیین شده هنگام ارزیابی کودکان مبتلا به ترومای حاد دندانی، علاوه بر تشخیص دقیق و برنامه ریزی درمانی به شیوه ای کارآمد، عوارض آنی و طولانی مدت را هم به حداقل می رساند.
- تاریخچه و ارزیابی اولیه
پیش از هر چیز مشکلات کودک را بررسی کنید. ممکن است مشکلاتی مانند درد، خونریزی یا مشکل در جفت شدن دندان ها به یکدیگر نشان دهنده انواع خاصی از تروما مانند لاکسیشن یا شکستگی فک باشد. درد هنگام گاز گرفتن دندان هم می تواند نشان دهنده شکستگی در ناحیه تاج، ریشه یا استخوان اطراف باشد.
شرایط و نحوه شکل گیری آسیب را بررسی کنید؛ اینکه آسیب چگونه، چه زمانی و در چه جایی رخ داده است. این اطلاعات به تعیین دقیق محل بروز آسیب و شدت آن کمک زیادی می کند. به عنوان مثال، ضربه های جلویی اغلب باعث شکستگی تاج یا فک می شود در حالی که افتادن روی سطوح نرم ممکن است منجر به لاکسیشن یا شکستگی ریشه شود.
- ارزیابی بالینی و عصبی
علائمی مانند تغییر در وضعیت هوشیاری، حالت تهوع یا بی حسی در نواحی صورت را بررسی کنید. ممکن است علائمی مانند سردرد یا حالت تهوع چند روز پس از حادثه در کودکان ظاهر شود. والدین باید به این علائم توجه داشته باشند و در صورت نیاز به دنبال درمان تخصصی باشند.
وضعیت سر و گردن را از نظر وجود آسیب هایی مانند پارگی، تورم، هماتوم، ساییدگی و عدم تقارن صورت بررسی کنید. لمس استخوان های صورت به تشخیص شکستگی کمک زیادی می کند. خروج خون یا مایع از بینی یا گوش هم ممکن است نشان دهنده شکستگی جمجمه باشد. آسیب های چانه می تواند نشان دهنده آسیب غیر مستقیم به مفصل گیجگاهی- فکی باشد.
وضعیت بافت های نرم دهان را برسی کرده و ببینید که آیا جسم خارجی در زخم ها وجود دارد یا خیر. هر دندان باید از نظر یکپارچگی ساختاری، تحرک، موقعیت و تغییرات رنگ ارزیابی شود. خونریزی از شیار لثه یا حفره آلوئول را هم حتما بررسی کنید زیرا نشان دهنده لاکسیشن یا شکستگی است.
- تست تشخیصی
تست پالپ حرارتی و الکتریکی برای ارزیابی حیات عصب استفاده می شود. در صورتی که بلافاصله پس از ضربه از این تست استفاده شود نمی توان به نتیجه اعتماد کرد. زمانی تست ها معتبر و کارآمد هستند که در فواصل زمانی منظمی تکرار شوند. در واقع، با تکرار منظم می توان سلامت پالپ را مورد بررسی قرار داد و روند تشخیص نکروز پالپ هم به موقع انجام می شود.
نورتابی وجود هر گونه ترک در بافت های سخت دندان به طور دقیق نشان داده می شود و یک ارزیابی کامل را رقم می زند.
رادیوگرافی برای شناسایی شکستگی ها، مراحل رشد ریشه و موقعیت دندان های آسیب دیده ضروری است. گزینه ها شامل رادیوگرافی داخل دهانی، تصویربرداری پانورامیک و سی تی اسکن برای آسیب های گسترده تر است.
سونوگرافی داپلر جریان خون را به منظور تعیین حیات پالپ مورد ارزیابی قرار می دهد و یک گزینه تشخیصی از نوع غیر تهاجمی به شمار می آید.
جمع بندی
ترومای دندان در کودکان تلفیقی از عوامل فیزیکی، رشدی و روانشناختی است. رسیدگی به این آسیب ها به یک رویکرد جامع، درمان تخصصی و پیگیری طولانی مدت نیاز دارد. دندانپزشکان اطفال نقش مهمی در کاهش اثر تروما و حفظ سلامت دهان و دندان کودکان در حال رشد ایفا می کنند.
مدیریت عوارض بعد از ایجاد ترومای دندان کودکان نه تنها شامل ارائه مراقبت های پزشکی می شود بلکه مدیریت عاطفی و روانی بر روی بیماران جوان را هم در برمی گیرد. در کودکان، ترس و درد ناشی از آسیب های دندانی می تواند موانعی را در فرایند پیگیری درمان ایجاد کند. دندانپزشکان اطفال باید رویکردهای همدلانه و کودک – محور را برای تقویت همکاری و راحتی در حین مراقبت اتخاذ نمایند.