دنتی پارس | تجهیزات دندان پزشکی | منبع لوازم و ابزار دندانپزشکی
بیماری زروستومیا یا خشکی دهان به احساس خشکی اشاره دارد که می تواند ناشی از کاهش تولید بزاق باشد. کاهش ترشح بزاق ممکن است منجر به خشکی دهان، سوزش دهان، مشکل در بلع و کاهش یا از دست دادن چشایی شود. خشکی دهان علت متفاوتی دارد اما زروستومیا معمولا پس از مصرف برخی داروها، پرتودرمانی سر و گردن و همراه با سندرم شوگرن ایجاد می شود. هدف از درمان خشکی دهان کاهش علائم است اما همیشه بهبودی کامل حاصل نمی شود. راه های درمان زروستومیا شامل آموزش به بیمار مانند نوشیدن منظم آب و اجتناب از استعمال دخانیات است. درمان های دارویی یا اقداماتی مانند بزاق مصنوعی هم می تواند موثر باشد.
چه بیماری هایی باعث خشکی دهان می شود؟
طیف گسترده ای از داروها پتانسیل تأثیرگذاری بر عملکرد غدد بزاقی و خشکی دهان را دارند که این مورد به دوز و تعداد داروهای مصرفی وابسته است. این مورد می تواند دلیل مهمی باشد که چرا خشکی دهان رایج ترین شکایت سالمندان است که احتمالا به خاطر استفاده از داروها اتفاق می افتد. چندین دسته از داروها با خشکی دهان مرتبط هستند که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم. البته علت خشکی دهان تنها به این داروها محدود نمی شود.
- داروهای آنتی کولینرژیک: آتروپین، بلادونا، اکسی بوتینین
- داروهای ضد افسردگی: سیتالوپرام، هالوپریدول، فنلزین
- دیورتیک ها: فوروزماید، کلروتیازید، هیدروکلروتیازید
- داروهای ضد فشار خون: کاپتوپریل، لیزینوپریل، انالاپریل
- داروهای آرامش بخش و ضد اضطراب: آلپرازولام، دیازپام، تریازولام
- شل کننده های عضلات: تیزانیدین، سیکلوبنزاپرین، اورفنادرین
- داروهای ضد درد: اپیوئیدها و NSAID ها
- آنتی هیستامین ها: آستمیزول، لوراتادین، برمفنیرامین
خشکی دهان در اکثر بیمارانی که تحت پرتو درمانی سر و گردن قرار می گیرند، هنگامی که غدد بزاقی اصلی در مسیر پرتو قرار دارند ایجاد می شود. هنگامی که 25 تا 30 گری پرتو درمانی استاندارد در هفته اول اعمال می شود، جریان بزاق معمولا حدود 50 تا 60 درصد کاهش می یابد و پس از دو تا سه هفته به پایین ترین حد خود می رسد.
کاهش عملکرد بزاق به مقدار بافت غدد بزاقی موجود در ناحیه تابش و دوز آن بستگی دارد. متأسفانه معمولا سطح جریان بزاق پیش از تابش بازیابی نمی شود. آیسبروخ و همکاران دریافتند که در دوزهای تشعشع پاروتید متوسط بیش از 24 تا 26 گری، بهبودی بعید است اما دوزهای زیر این سطح با شانس بیشتری برای بهبودی همراه بوده است.
خشکی دهانی که معمولا به سندرم شوگرن نسبت داده می شود با خشکی دهان و چشم مشخص می شود. انفیلتراسیون لنفوسیتی مزمن باعث فیبروز نهایی غدد بزاقی می شود. این بیماری در خانم های بالای 40 سال شایع تر است. سندرم شوگرن پس از 65 سالگی غیرعادی است و خشکی دهان پس از این سن بیشتر به آتروفی اگزوکرین نسبت داده می شود. در سندرم شوگرن اولیه، این بیماری به غدد بزاقی و چشم ها محدود می شود. سندرم شوگرن ثانویه نیز با بیماری خود ایمنی (آرتریت روماتوئید) یا بافت همبند مرتبط است.
سایر علت زروستومیا می تواند شامل اختلالات سیستم خودایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، آرتریت روماتوئید (RA)، بیماری تیروئید، سیروز صفراوی اولیه (PBC)، بیماران با سابقه تنفس مصنوعی، کم آبی، دیابت کنترل نشده، ملیتوس، آسیب سر یا گردن، بیماری کلیوی (ESRD)، بیماری پیوند (GVHD) و HIV/AIDS باشد.
همه گیرشناسی (Epidemiology)
بر طبق داده های بدست آمده، خشکی دهان با توجه به جنس و سن افراد متفاوت است. در سال 1996 یک مطالعه آماری در سوئد نشان داد که 21.3 درصد از مردان و 27.3 درصد از زنان خشکی دهان را تجربه کرده اند. طبق یک مطالعه در سال 2006 شیوع خشکی دهان از 0.9٪ تا 64.8٪ متغیر بوده است. اکثر داده های جمع آوری شده برای این مطالعات در اسکاندیناوی بوده است. هم چنین 100 درصد بیمارانی که برای سرطان سر و گردن پرتو دریافت کرده بودند یا سندرم شوگرن در آن ها تشخیص داده شد از خشکی دهان شکایت داشتند. خشکی دهان با افزایش سن افزایش می یابد. البته سن به تنهایی دلیلی برای خشکی دهان نیست اما از آنجایی که سالمندان دارو بیشتری مصرف می کنند، بیشتر مستعد این بیماری هستند.
علائم خشکی دهان
بیماران مبتلا به خشکی دهان صرف نظر از علت آن معمولا علائم زیر را تجربه می کنند:
- سوزش یا درد دهان
- تغییر طعم
- احساس تشنگی
- مشکل در بلع غذاهای خشک
- احساس غلیظ شدن بزاق
- حساسیت به غذاهای اسیدی یا تند
- از دست دادن اشتها و کاهش وزن
- شکاف زبان و لب
- آتروفی پاپیلای فیلی فرم
- مخاط اریتماتوز و خشک شده دهان
- انگشت ممکن است در حین لمس به مخاط دهان بچسبد
- عدم وجود بزاق در کف دهان
درمان خشکی دهان
هدف اصلی روش های درمان خشکی دهان تسکین علائم است. به همین خاطر علت زمینه ای باید تا حد امکان درمان شود برای مثال، برای جلوگیری از تنفس دهانی درمان احتقان بینی صورت بگیرد یا اگر خشک شدن دهان ناشی از دارو باشد، باید توقف مصرف دارو یا تعویض آن با دارویی که اثرات کمتری دارد در نظر گرفته شود. زروستومیا در ابتدا با تغییر در سبک زندگی که تاثیر به سزایی در کاهش علائم دارد درمان می شود. اگر این مورد کارساز نبود از سایر روش های درمانی استفاده می شود. از جمله روش های پیشگیری از خشکی دهان که با تغییر سبک زندگی ایجاد می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوشیدن آب کافی
- جویدن آدامس بدون قند یا مکیدن آب نبات بدون قند
- پرهیز از مصرف کافئین، دخانیات، الکل و مواد غذایی سفت و خشک
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- بزاق مصنوعی
یکی از روش های درمان زروستومیا به شمار می آید. بزاق مصنوعی به صورت اسپری، قرص و ژل موجود می باشد که در صورت نیاز معمولا پیش از غذا مورد استفاده قرار می گیرد. این دسته از محصولات با معایبی همراه است. اول اینکه اثرگذاری آن ها محدود است، طعم ناخوشایندی دارند و از لحاظ اقتصادی به صرفه نیستند. با این وجود بزاق مصنوعی برای زمان های خاص مانند خواب یا هنگام پرواز مفید است.
2. درمان دارویی
داروهای پیلوکارپین و سویملین برای درمان خشکی دهان مورد تایید FDA هستند. هر دو این داروها بر روی گیرنده های موسکارینی اثر می گذارند و ترشح بزاق را تحریک می کنند. پیلوکارپین به صورت خوراکی با دوز معمولی 5 تا 10 میلی گرم سه بار در روز تجویز می شود. دوز سویملین 30 میلی گرم سه بار در روز است. هر یک از این داروها تا سه ماه مصرف می شود تا اثربخشی آن مشخص شود.
شایع ترین عوارض جانبی پیلوکارپین شامل تعریق، حالت تهوع و رینیت است. درمان با سویملین نیز با افزایش تعریق همراه است. استفاده از فیزوستیگمین موضعی هم یک گزینه مناسب در درمان بیماری زروستومیا است. فیزوستیگمین یک مهار کننده کولین استراز است بنابراین مقدار استیل کولین موجود برای تحریک غدد بزاقی را افزایش می دهد. بیمارانی که تحت تشعشعات ناحیه سر و گردن قرار می گیرند ممکن است از آمیفوستین استفاده کنند. هم چنین ثابت شده است که تحریک الکتریکی، جریان بزاق را بهبود می بخشد اما این دستگاه ها برای استفاده روزمره کاربردی نیستند.
هم چنین بخوانید: بوی بد دهان یا هالیتوزیس چیست؟
تشخیص خشکی دهان
بیمارانی که با شکایت خشکی دهان مراجعه می کنند باید از نظر شرایط مختلف ارزیابی شوند. این شرایط شامل سندرم شوگرن اولیه، سندرم سیکا ایدیوپاتیک، سایر بیماری های خود ایمنی و سندرم سیکا ناشی از دارو است. سایر اختلالات ممکن است نیاز به درمان خاص جداگانه داشته باشند. از جمله این اختلالات می توان به سارکوئیدوز و گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت اشاره کرد. تقریبا همه بیماران از درمان بهره مند خواهند شد. متخصصین می توانند علت موقتی مانند کم آبی بدن، کم کاری بزاق ناشی از دارو و استفاده از موادی مانند کافئین، سیگار کشیدن و الکل را نیز بررسی کنند.
عوارض خشکی دهان
بزاق خاصیت روان کنندگی دارد و حفره دهان را مرطوب و تمیز نگه می دارد و از مخاط دهان در برابر آسیب ها محافظت می کند. آمیلاز بزاق به فرآیند گوارش کمک می کند. موسین و ایمونوگلوبولین موجود در بزاق از مخاط دهان در برابر عفونت میکروبی محافظت می کنند. بنابراین خشکی دهان می تواند تأثیر نامطلوبی داشته باشد و منجر به تغذیه نامناسب، التهاب لثه و پریودنتیت، پوسیدگی دندان، هالیتوز، عفونت های قارچی و تسریع فرسایش مینای دندان شود.
نتیجه گیری
تشخیص خشکی دهان معمولا بر اساس شرح حال بیمار و معاینه بالینی انجام می شود و دلایل مختلفی دارد که از جمله آن ها می توان به مصرف برخی داروها و پرتودرمانی اشاره کرد. علی رغم اینکه خشکی دهان یک اختلال شایع است تشخیص آن معمولا به تاخیر می افتد و درمان رضایت بخشی صورت نمی گیرد. با این وجود باید تمامی درمان های مرتبط که در این مقاله ذکر شد لحاظ شود.
